Về lý thuyết, Cộng hòa XHCN Việt Nam là một nhà nước nhất thể – kiểu nhà nước mà toàn bộ quyền lực nằm trong tay chính quyền trung ương (tập quyền). Trong nhà nước nhất thể, hoạt động của chính quyền các địa phương phải tuân theo và phụ thuộc hoàn toàn vào quyết định của chính quyền trung ương. Khoảng 85% quốc gia trên thế giới tổ chức hệ thống công quyền theo hình thức nhà nước nhất thể.

Tuy nhiên từ khi đợt dịch COVID-19 thứ tư bùng lên rồi lan rộng tại Việt Nam, thực tế cho thấy, Cộng hòa XHCN Việt Nam đã tự chuyển đổi thành nhà nước… liên bang mà không cần… tu sửa Hiến pháp. Đặc điểm chính của kiểu nhà nước liên bang là chính quyền các bang có một số quyền nhất định và chính quyền liên bang phải tôn trọng những quyền đã thỏa thuận là tự quyết ấy! COVID-19 đã tạo ra… liên bang ở Việt Nam!

Không tin? Xin hãy cùng kiểm chứng…

***

Tại cuộc họp trực tuyến giữa các thành viên chính phủ với lãnh đạo chính quyền các địa phương trực thuộc trung ương hôm 8/10/2021, một Phó Thủ tướng thay mặt chính phủ Việt Nam xác định, phải khôi phục các tuyến bay nội địa. Bước đầu, sẽ thực hiện theo hình thức thử nghiệm trong vòng mười ngày – từ 10/10/2021 đến 20/10/2021. Tuy là thử nghiệm nhưng quyết định vừa kể là quyết định chính thức của chính phủ.

Ai cũng biết, khôi phục các tuyến bay nội địa là một trong những yếu tố đưa kinh tế và dân sinh trở lại trạng thái bình thường mới (tái lập, khôi phục các hoạt động vốn thông thường khi đại dịch chưa qua). Cuối ngày 8/10/2021, Bộ GTVT Việt Nam xác định sẽ mở lại 19 tuyến bay, trong mười ngày thử nghiệm, mỗi ngày ở Việt Nam sẽ có 38 chuyến bay đi và đến nhiều địa phương khác nhau (1).

Thế nhưng quyết định của chính phủ – chính quyền trung ương của nhà nước nhất thể tại Việt Nam và kế hoạch của Bộ GTVT – cơ quan thay mặt chính phủ quản trị, điều hành hoạt động giao thông, vận tải trên bình diện quốc gia, không có… giá trị thực thi. Chính quyền nhiều địa phương tự tiện cộng thêm đủ loại yêu cầu vào lựa chọn đi lại bằng đường hàng không của những người khác khi muốn tới… “xứ” của họ!

Dân chúng và doanh giới hoang mang, bất bình tới mức, ngày 10/10/2021, Thủ tướng Việt Nam phải gửi công điện hỏa tốc cho các cơ quan chính phủ và chính quyền các địa phương trực thuộc trung ương… yêu cầu Chủ tịch UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương thực hiện nghiêm chỉ đạo của Thủ tướng và các hướng dẫn của Bộ GTVT, Bộ Y tế, không chỉ trong lĩnh vực hàng không mà cả trong hoạt động vận tải nói chung (2).

Trên thực tế, chuyến bay đầu tiên sau thời gian phong tỏa, từ TP.HCM ra Hà Nội vào ngày 10/10/2021 đã bị hủy bỏ vì chính quyền Hà Nội buộc cách ly tập trung nhưng lại chưa có hướng dẫn cụ thể.

Ngày 11/10/2021, hành khách của chuyến bay tiếp theo tiếp tục khốn khổ vì đã có vé, đã sẵn sàng di chuyển nhưng không đặt được phòng tại những khách sạn mà chính quyền Hà Nội buộc họ phải chọn để thực hiện cách ly sau khi đi từ Tân Sơn Nhất đến Nội Bài… May cho họ là trước khi phi cơ thực hiện chuyến bay này đáp xuống Nội Bài, chính quyền Hà Nội đơn phương rút lại yêu cầu họ phải… cách ly tập trung bảy ngày (2).

Cần nói thêm rằng không chỉ có chính quyền thành phố Hà Nội mà chính quyền nhiều địa phương khác tại Việt Nam cũng yêu cầu người đến… “xứ” của họ phải… cách ly tập trung, bất kể chính quyền địa phương nơi khởi hành đã kiểm tra và chỉ cho lên phi cơ những người đã hội đủ yêu cầu chích ngừa COVID-19, đã có kết quả xét nghiệm âm tính với COVID-19!..

Đến giờ, ngoài chính quyền Hà Nội, còn có thêm chính quyền Hải Phòng đơn phương rút lại yêu cầu… cách ly tập trung. Tuy nhiên vẫn còn ba… “xứ” là Lâm Đồng, Gia Lai, Thừa Thiên – Huế vẫn duy trì yêu cầu… cách ly tập trung khi đến những… “xứ” đó!

Đơn phương đặt định yêu cầu… cách ly tập trung khi đến “xứ” mình, bất kể đương sự đã được chính quyền địa phương nơi đi kiểm tra và xác nhận hội đủ điều kiện đi lại bằng đường hàng không theo hướng dẫn của hai cơ quan chuyên trách thuộc chính phủ trung ương là Bộ GTVT, Bộ Y tế, chính là ví dụ hết sức sống động minh họa cho… quyền tự quyết của các đơn vị hành chính có quyền… tự trị khi tham gia… liên bang!

Dấu hiệu tan rã của nhà nước nhất thể ở Cộng hòa XHCN Việt Nam và sự hình thành… Liên bang COVID-19, không chỉ như thế và chừng đó. Trong đợt dịch COVID-19 lần này, chính quyền trung ương đã làm ngơ cho chính quyền nhiều địa phương thực hiện… quyền tự quyết bất kể những hành động tự quyết ấy xâm hại cả Hiến pháp lẫn luật pháp hiện hành, đang có hiệu lực thực thi trên toàn quốc của nhà nước nhất thể.

Trường hợp mới nhất là Sở Y tế của chính quyền Hà Nội thông báo cho các đơn vị hành chính và lực lượng thực thi pháp luật ở “xứ” Hà Nội rằng họ có thể treo biển – nội dung đại loại “Gia đình có người theo dõi sức khỏe PCD COVID-19” – phía trước nơi cư trú của những người mới trở về từ những “xứ” như TP.HCM, Đà Nẵng để cả hệ thống công quyền lẫn nhân dân cùng… giám sát chặt chẽ (4).

Trước nữa thì có vô số ví dụ về chuyện ở… “xứ” này thuộc… Liên bang COVID-19, nhiễm COVID-19 (F0) có thể cách ly tại gia, song tại… “xứ” khác cùng… liên bang thì F1 (chỉ tiếp xúc với F0) đã bị săn đuổi, tống vào trại tập trung, phản kháng sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự (5). Hoặc chỉ cần từ chối xét nghiệm là lực lượng thực thi công vụ có quyền… xâm nhập gia cư, chà đạp quyền bất khả xâm phạm về thân thể bất chấp Hiến pháp, rồi phải nộp tiền phạt vi phạm hành chính như tại Thuận An, “xứ” Bình Dương (6).

Chưa kể trong đại địch, do chính quyền trung ương tự nguyện từ bỏ nguyên tắc… tập quyền nên yêu cầu chính thức của chính phủ về việc khôi phục hoạt động giao thông, vận tải đã cũng như đang được chính quyền các địa phương… xem xét kỹ lưỡng để quyết định có… cộng thêm yêu cầu nào nhằm minh định cả mức độ lẫn khả năng… tự trị của họ, với tư cách là một thành viên trong… Liên bang COVID-19 hay không!

Cục trưởng Cục Hàng không thuộc Bộ GTVT Việt Nam vừa than về việc… thiếu thống nhất khi tái lập các tuyến bay ngay trong phạm vi… Liên bang COVID-19: Chính quyền hai nơi là Thanh Hóa và Thừa Thiên – Huế đòi… cung cấp… danh sách hành khách để duyệt! Chính quyền Đà Nẵng thì không cho người mới đến “xứ” này… xuất cảnh đến Quảng Nam hay Thừa Thiên – Huế nếu chưa hoàn thành cách ly và trả phí cách ly (5)!

Thậm chí đi lại bằng các phương tiện giao thông đường bộ (xe hai bánh gắn máy, xe hơi, xe vận chuyển hành khách,…) chỉ giữa TP.HCM với Long An, Bình Dương, Đồng Nai, Tây Ninh cũng đang rất nan giải vì qui định của mỗi… “xứ”, mỗi khác (6)!

Nếu so sánh các đặc điểm của… Liên bang COVID-19 ở Việt Nam trong đợt dịch COVID-19 lần này với những liên bang “danh chính, ngôn thuận” khác mà nhân loại đã biết, ai cũng có thể nhận ra… Liên bang COVID-19 ở Việt Nam khác hẳn và… thua xa về tất cả mọi mặt bởi khả năng… tự trị và… quyền tự quyết không dựa trên bất kỳ nền tảng chung nào.

Trong lịch sử phát triển của nhân loại, không có liên bang “danh chính, ngôn thuận” nào mà các thành viên lại coi thường cả Hiến pháp lẫn coi thường chính quyền liên bang và coi thường nhau như ở… Liên bang COVID-19 tại Việt Nam.

Trong lịch sử nhân loại, làm gì có chính quyền liên bang nào thản nhiên để các thành viên chà đạp Hiến pháp, luật pháp liên bang, công khai xâm hại nhân quyền. Chắc chắn cũng không thể tìm ra có liên bang “danh chính, ngôn thuận” nào mà các thành viên phủ nhận khả năng kiểm soát và quyết định của nhau, ép thường dân đến “xứ” của mình phải tuân theo yêu cầu riêng của mình.

Những câu chuyện như chuyện giấy phép mà chính quyền “xứ” Bến Tre cấp cho bà Trương Thị Tuyết Mai (54 tuổi, cư trú ở phường Bình Hưng Hòa A, quận Bình Tân, TP.HCM, vì lệnh hạn chế đi lại do dịch bị kẹt ở Bến Tre), được quay về nhà để chăm sóc chồng lâm trọng bệnh, bị lực lượng thực thi công vụ ở TP.HCM loại bỏ, không cho bà Mai… nhập cảnh vì lý do mà “xứ” Bến Tre cho bà Mai ra đi là… “không chính đáng” (9) – chắc đủ để ngẫm thêm về nhiều thứ liên quan tới… Liên bang COVID-19 tại Việt Nam!

Vì sao nhà nước nhất thể lại đột nhiên trở thành… Liên bang COVID-19?

Chú thích

(1) http://baochinhphu.vn/Kinh-te/Thi-diem-bay-noi-dia-tu-ngay-1010-moi-ngay-co-38-chuyen/449046.vgp

(2) https://www.baogiaothong.vn/thu-tuong-hoa-toc-ra-cong-dien-yeu-cau-khoi-phuc-van-tai-d528089.html

(3) https://dantri.com.vn/xa-hoi/trua-cau-cuu-bo-truong-toi-khach-bat-ngo-ha-noi-mien-cach-ly-tap-trung-20211011191749278.htm

(4) https://laodong.vn/y-te/ha-noi-co-the-treo-bien-truoc-cua-nha-nguoi-bay-den-tu-tphcm-da-nang-962757.ldo

(5) https://kiemsat.vn/phe-chuan-quyet-dinh-khoi-to-bi-can-doi-voi-doi-tuong-f1-chong-doi-khong-chiu-di-cach-ly-62268.html

(6) https://plo.vn/phap-luat/vu-cuong-che-test-covid19-o-binh-duong-nhung-bat-on-ve-phap-ly-1018479.html

(7) https://vietnamnet.vn/vn/thoi-su/an-toan-giao-thong/hanh-khach-kho-di-may-bay-vi-quy-dinh-chong-dich-moi-noi-mot-kieu-782199.html

(8) https://thanhnien.vn/xe-ca-nhan-tu-tp-hcm-di-4-tinh-lien-ke-moi-dia-phuong-quy-dinh-1-kieu-post1389963.html

(9) https://congluan.vn/tro-ve-nha-cham-chong-benh-nang-la-ly-do-khong-chinh-dang-post156065.html