30/4 năm ấy - năm nay của má Năm.

Ngày giải phóng, má hồ hởi nghĩ chính quyền đã về tay nhân dân, tức là về tay má. Má bận bộ đồ bà ba đen lăng xăng chạy lên uỷ ban xã để giúp tụi nhỏ điều hành việc nước. Chuyện gì má cũng làm: Tới từng nhà kêu đi họp tổ, nhà nào mắc công chuyện không đi, má chửi cho tắt bếp. Thấy thanh niên để tóc dài, má nắm đầu lên xã, giảng cho một bài học về con người mới trong thời đại cách mạng. Mỗi khi có đợt đi lao động đào thuỷ lợi, đố đứa nào trốn được với má, trừ khi trốn lên trời.

Má làm riết, cả xã không ai ưa má. Thấy má đi tới đâu, người ta tránh. Đi ăn đám cưới, mấy bàn khác cười nói ồn ào, vui vẻ. Còn bàn của má ngồi, con ruồi bay nghe tiếng. Chủ nhà sắp bàn 10 người, bàn của má, người ta trốn đi ngồi chổ khác gần hết, chỉ còn chừng ba bốn người, mặt ai cũng gục xuống, buồn thiu như đang đi ăn đám ma.

Má lăng xăng đâu được vài năm thì trên đưa một lớp cán bộ mới về xã. Những người này không muốn má lên uỷ ban nữa. Họ nói má già rồi về nghỉ ngơi đi. Má nói má muốn phục vụ cho đảng, cho nhà nước tới hơi thở cuối cùng. Họ nói khỏi cần. Má mà cà chớn tự ý lên đây nữa sẽ cho an ninh bắt nhốt, điều tra xem má có phải là gián điệp Mỹ Nguỵ cài lại hay không.

Má về nhà, buồn như mùa thu chết. Sống với đứa con gái lớn bị tâm thần, hai má con suốt ngày chửi lộn với nhau. Ngoài việc gây lộn với nó ra, má không còn niềm vui nào khác nữa. Khắp xóm làng làm như quên hẳn má rồi. Không nói ra, nhưng ai cũng coi má như là một miếng giẻ rách cần phải xa lánh, lãng quên.

Nói cho ngay, lâu lâu vào dịp lễ lạc gì đó, nhà nước cũng nhớ tới má. Nhưng theo má, thà đừng nhớ còn hơn. Má chửi. Không biết trên rót ngân sách bao nhiêu mà xuống tụi xã ăn chặn hết. Đang đói, nó tặng quà cho má chỉ có mấy gói mì gói là ăn được, còn hình bác hồ với một đống băng vệ sinh sao má ăn ? Rồi có lần nhân dịp kỷ niệm mấy chục năm giải phóng gì đó, má quên rồi, nó mời má đi coi duyệt binh. Tưởng sướng lắm, ai dè đứng xếp hàng phơi nắng, nghe mấy thằng mập ú đọc diễn văn. Mà nó đọc lâu lắm, cho sướng cái miệng, trong khi má mắc tiểu. Cuối cùng nhịn không nổi, má đái cho một quần. Tụi xã giận lắm, má làm mất thành tích. Tụi nó đuổi má về, không cho má ăn bữa cơm liên hoan luôn. Từ đó má nghỉ chơi với cái đám chính quyền khốn nạn này. Thỉnh thoảng lòng căm thù trổi lên, má chửi tục: cách mạng cái quần què.

30/4 năm nay.
Má đang nằm ép bụng vào tấm vạt giường cho đở đói, thì đứa con gái, lúc này mắt nó gần như mù rồi, chỉ còn thấy lờ mờ, mò lại giường má kiếm chuyện:
- Bữa nay mừng ngày giải phóng nè, sao bà không dậy sửa soạn đi coi bắn pháo bông cho no, rồi về kể tui nghe.
- Giải phóng cái thằng cha mày. Lúc trào ông Thiệu, tao nghèo chứ chưa đói bữa nào. Còn dư cơm gạo nuôi mấy thằng chó đẻ đó ăn. Ai dè gặp toàn thứ vắt chanh bỏ vỏ...
- Thì bà cũng vậy thôi. Tui thấy bà mỗi lần làm nước mắm, bà vắt chanh xong cũng bỏ vỏ, chớ bà đâu có giữ lại đâu.
- Con ngựa cái. Đừng chọc tao chửi nhe mày. Tao đang tức hai thằng con tao hy sinh xương máu cho tụi nó bây giờ xây biệt phủ.
- Xây biệt phủ nhằm nhò gì? Tụi nó còn chiếm cả chục mẫu đất để dành mai mốt chết, xây mồ mả cho hoành tráng kìa. Còn bà mai mốt chết tui không biết chôn bà ở đâu nữa, hổng lẽ chôn trong cái chòi này luôn?
- Mày khỏi trù ẻo tao. Tao còn sống lâu lắm. Tao phải sống đặng coi cái ngày tàn mạt của tụi cướp công ơn của nhân dân này xụp đổ ra sao.
- Thôi bà đừng nói chuyện tào lao nữa. Nó vô nó còng đầu bà bây giờ. Bà ngu bà theo tụi nó, thì bà chịu đi. Nói thiệt, ổng chết là cũng tại bà. Bà không che dấu tụi nó, sao tụi nó ban đêm tự do đi lùng kiếm được ổng mà giết. Nói thiệt, nhiều khi tui cũng hận bà lắm..
- Mày đi chỗ khác đi. Con ngựa. Ngồi đó nói một hồi tao hộc máu chết bây giờ.

Chửi con gái xong, má Năm nằm nhắm mắt thở dốc. Đã lâu lắm rồi hôm nay má mới nhớ lại hình ảnh người chồng lúc bị du kích giết, mắt mở trừng trừng. Mà ổng có làm lớn gì đâu, chỉ là thư ký ấp. Nhưng lúc đó má được nghe giải thích là vì lợi ích cách mạng, mọi người cần phải hy sinh, kể cả bản thân mình, cho nên má đã ngu ngốc bỏ qua luôn....
Một chút ánh nắng chiếu xuyên qua mái lều. Má Năm he hé mắt ra nhìn. Bên kia con lộ nhỏ là căn biệt thự năm tầng đang xây dở dang của Bí Thư đảng ủy xã. Căn biệt thự này xây ngay trên nền nhà cũ của má. Mấy năm trước, lúc phóng lộ, chính quyền đã cưỡng chế nhà đất của má. Sau đó họ chia lô, bán nền. Và má, tiền đâu mà mua, đành dựng tạm căn lều sống cho qua ngày, đoạn tháng, sống cho qua hết cái kiếp ngu ngục mà còn tỏ ra nguy hiểm của má....../.

( Hình chỉ có tính minh hoạ )