Học hết lớp 9, tức vẫn là trẻ em, thì không luật lao động nào cho phép đi làm. Còn các cơ sở giáo dục hướng nghiệp thì ta biết rồi, chất lượng rất tệ, khó mà đảm bảo cho ai một tay nghề khi tốt nghiệp. Việc phân luồng – hướng nghiệp cho học sinh sớm là đúng, nhưng sự phân luồng ấy cần dựa trên các tiêu chí khoa học được cân nhắc trên rất nhiều phương diện, chứ không phải chỉ điểm thi đầu vào lớp 10, lại càng không thể chỉ căn cứ vào số tiền mà người học có. Đó là chưa bàn chuyện đề thi lớp 10 có thật sự đánh giá được năng lực của học sinh hay

Là một Con Người nghĩa là đứa trẻ phải được tôn trọng. Tôn trọng là đòi hỏi căn bản và cũng là cao nhất trong mối quan hệ này. Vì sao lại là tôn trọng? Bởi tình yêu thương con cái là một bản năng mà tạo hóa phú cho muôn loài. Con chó cũng yêu con, yêu đến liều mạng và sẵn sàng chết để bảo vệ những đứa con. Con người không cao hơn con vật ở phương diện này, chỉ có sự tôn trọng mới làm cho người thành người. Cho nên, chớ nhân danh tình yêu con cái để biện minh cho bất kỳ điều gì.

Luôn như thế, họ vô bản sắc, không có độc lập và hoàn toàn không biết gì tới ý niệm tự do. Họ không những mất hút trong đám đông mà còn xung đột với đám đông ấy. Vì sao, vì họ không quan niệm được giá trị tự thân. Một đằng họ tìm kiếm giá trị từ đám đông, một đằng khác cũng chỉ đám đông mới ban cho họ giá trị. Họ không thể hình dung nổi có điều gì có thể có giá trị nếu không được cái đám đông ấy thừa nhận. Và thế là họ vừa nỗ lực trồi lên, vừa luôn muốn ẩn nấp; vừa giành cướp của đám đông mà vừa thèm khát sự công nhận của đám đông. Nó luôn ở trong....

Nhưng ở ta, những nói năng kiểu đó xuất hiện trên báo chí và các diễn đàn chính thức ngày một nhiều, như rác xả ra tràn ngập khắp nơi; ban đầu có chút ngạc nhiên, bức xúc, nhưng riết rồi mọi người gần như chỉ còn coi đó như nguồn giải trí: phẩm bình, cười cợt, chê bai... Ghê gớm nhất là cái cảm giác bị xúc phạm trước những phát biểu ngáo ngơ và đầy sự coi thường ấy ở người dân dường như không còn nữa. Thay vì nổi giận một cách chính đáng, mọi người quay ra dè bỉu, như một cách chấp nhận. Khi mỗi người đã tự từ bỏ tư cách công dân, thì tất yếu, quan chức cũng...

Nhưng dù như thế đi nữa thì cũng phải tự suy luận ra chứ nhỉ, đào miệng giếng to thì liên quan gì đến việc đào sâu? Đào to vừa tốn sức, tốn tiền, lại dễ bị sạt, lên xuống và vận chuyển đất đá cũng khó khăn, lúc lấp đất quanh vòng bi giếng thì cực khổ thêm biết bao nhiêu... Giếng đào ở vùng đất bazan hay đất đá ong thì người ta còn khoét bụng giếng phì đại ra so với miệng nữa kìa, xuống giếng mà như đi trong một cái hang động khổng lồ, chứ đời thủa nào lại có kiểu giếng miệng to mà bụng nhỏ!

Anh là một công dân, tức người dân của một đất nước, chứ không phải bề tôi, không phải thần dân. Công dân nghĩa là anh là chủ của cái xã hội này, anh có sự liên đới với hết thảy mọi sự trong cái cộng đồng mà anh sống. Hôm nay, có người chịu đè nén bất công, anh lên tiếng, đừng nghĩ rằng lên tiếng cho kẻ đó, mà là đang lên tiếng cho chính mình. Vì nếu không làm thế, ngày mai, thậm chí ngay lúc này đây anh đang phải gánh chịu bất công. Nó chẳng phải là tranh đấu gì sất, anh chỉ đang làm một người dân, một người dân theo đúng cái nghĩa thông thường nhất và bình thường....

Họ cũng lờ đi cách thức bố thí cúng dường. Kinh luôn nhắc đi nhắc lại về “cái tâm” khi cho đi. Đó là cái tâm vô tư, không mong, không cầu, tuyệt đối không tơ tưởng đến phước báu hay quả lành gì hết, thì mới có tác dụng. Họ cũng lờ đi mục đích của việc bố thí cúng dường, đó là hồi hướng. Hồi hướng nghĩa là mỗi khi làm việc gì tốt đẹp thì chỉ luôn nghĩ đến người khác, vì người khác mà làm, vì những điều cao cả mà làm; không màng danh lợi cho bản thân. Tức, bố thí là một cách để gột rửa thân tâm, thoát ra khỏi lòng tham, từ đó mà tự tại an vui.

Việt Á có phải là cái công ty mang tên Việt Á do Phan Quốc Việt là giám đốc? Không, công ty Việt Á và “vụ án Việt Á” là khác nhau rất xa. Vụ án Việt Á là một vở đại kịch mà những người tham gia viết kịch bản đã gồm Bộ trưởng Bộ Y tế, nguyên BT Bộ KH-CN – Chủ tịch thủ đô. Đó là mới là nhắc những nhân vật rất có thể chỉ “thường thường bậc trung”, chứ chưa phải là đạo diễn thật sự. Đó cũng là chưa nói gì tới Học viện Quân y. Và đặc biệt là hệ thống báo chí nhà nước đã tổng lực tuyên truyền cho nó, hòng dẫn dắt dư luận và che mắt tất cả.

Tôi nói với bạn tôi rằng, tôi chấp nhận để con tôi “học dốt” ở trường, thậm chí lưu ban và bỏ học; nhưng tôi sẽ không bao giờ chấp nhận nói dối nó. Giấu giếm, bưng bít sự thật để hòng mưu toan bình yên thì đó chỉ là cái bình yên giả tạo. Và luôn luôn có nguy cơ đẩy con người ta vào bi kịch. Chúng ta cần một xã hội cường tráng. Sự cường tráng cần được khơi dậy và nuôi lớn bằng sự thật và giá trị chân chính. Chừng nào còn mưu toan sự bình yên bằng cách nhắm mắt bịt tai, chừng ấy chúng ta sẽ còn phải sống trong và sống với một cộng đồng èo uột, yếu đối, bênh tật và hỗn loạn.

Chúng ta ăn cắp niềm tin của nhau, con người không tin nhau nữa. Ở đâu cũng thấy những ánh mắt nghi ngờ, cảnh giác. Một xã hội rườm lời, người ta nói rất nhiều, và quên ngay lời nói của mình mà không còn thấy xấu hổ hay day dứt gì nữa; người ta nghe, mà chỉ là nghe cho vui đó thôi. Một “lời vàng đá” giờ như cổ tích, làm gì còn “xuất ngôn cửu đỉnh”… Trước cái xấu cái ác, “đấu tranh tránh đâu”, thế là người ta tìm cách thích nghi bằng cách biến đổi chính mình như một con tắc kè; đầu tiên là bằng nói dối, rồi làm ẩu, làm láo, làm giả; riết rồi người ta sống giả, khóc giả, cười giả...