Các trợ cụ đàn áp tôn giáo ở Việt Nam (Phần 7) – Hội Thánh Tin Lành Việt Nam – Miền Bắc

BPSOS

http://machsongmedia.org

LTS: Để chuẩn bị cho cuộc vận động đưa ra ánh sáng vai trò trợ cụ đàn áp tôn giáo của Hội Thánh Tin Lành Việt Nam – Miền Bắc, tháng 8 năm 2023 BPSOS tổ chức buổi hội luận trực tuyến để vị Báo Cáo Viên Đặc Biệt của LHQ về Tự Do Tôn Giáo hay Niềm Tin lắng nghe tình cảnh của 3 chị em người Hmong là thành viên của tổ chức tôn giáo này. Họ đã bị chính tổ chức trục xuất sau khi các nữ tín đồ này cưỡng lại lệnh của nhà nước ép bỏ đạo. Tháng sau đó, Ts. Nguyễn Đình Thắng, Tổng Giám Đốc kiêm Chủ Tịch BPSOS, đã nêu tình trạng này tại buổi điều trần với Uỷ Hội Hoa Kỳ về Tự Do Tôn Giáo Quốc Tế. Đầu năm nay, uỷ hội này khởi xướng cuộc nghiên cứu về các tổ chức tôn giáo bị nhà nước Việt Nam dùng làm trợ cụ đàn áp tôn giáo. Cuối tháng 9 vừa qua uỷ hội này công bố tài liệu nghiên cứu. Dưới đây là phần tài liệu về Hội Thánh Tin Lành Việt Nam – Miền Bắc.

5. CÁC TỔ CHỨC TÔN GIÁO BỊ ĐẶT DƯỚI SỰ KIỂM SOÁT CỦA NHÀ NƯỚC

5.4. HỘI THÁNH TIN LÀNH VIỆT NAM - MIỀN BẮC

Phần này đề cập đến sự can thiệp của chính phủ Việt Nam vào hoạt động tôn giáo của người H'Mông theo đạo Tin Lành ở miền Bắc Việt Nam thông qua Hội thánh Tin Lành Việt Nam - Miền Bắc (HTTLVN-Bắc), một tổ chức tôn giáo do chính phủ kiểm soát. Lịch sử của đạo Tin Lành tại Việt Nam gắn liền với lịch sử của các cộng đồng dân tộc thiểu số như người H'Mông chủ yếu ở vùng Tây Bắc và người Thượng ở Tây Nguyên. Kể từ năm 1958, chính phủ Việt Nam đã theo đuổi sách lược thao túng đạo Tin Lành ở miền Bắc Việt Nam thông qua HTTLVN-Bắc. Sách lược này bao gồm việc bổ nhiệm các chức sắc tôn giáo và sử dụng HTTLVN-Bắc để thực hiện các chính sách như buộc người H'Mông theo đạo Tin Lành từ bỏ đức tin của họ, nhắm mục tiêu vào các nhà truyền giáo và hạn chế người H'Mông tiếp cận Kinh Thánh bằng ngôn ngữ của họ.

Hình 1 -- Từ trái qua phải: Lầu Y Hua, Lầu Y Tòng, Lầu Y Lỳ (chúng tôi làm mờ hình ảnh trẻ em vì lý do an toàn)

Bối Cảnh

GHTLVN-Bắc là tổ chức tôn giáo Tin Lành lớn nhất ở miền Bắc Việt Nam (từ tỉnh Quảng Bình đến biên giới phía Bắc với Trung Quốc), với khoảng 160.000 tín đồ,[1]  phần lớn trong số họ là người H'Mông. Tổng số tín đồ Tin Lành ở cả miền Bắc và miền Nam Việt Nam là khoảng 1,2 triệu người đăng ký (chiếm khoảng 1,2% tổng dân số).[2]  HTTLVN-Bắc được quản lý bởi Tổng hội tại Hà Nội, với 15 chi nhánh tại 27 tỉnh và khoảng 1.200 hội thánh/địa điểm thờ phượng vào năm 2019.[3]

Trong thời kỳ thuộc địa Pháp, chính quyền đã hạn chế các hoạt động truyền giáo Tin Lành từ nước ngoài. Năm 1911, chính quyền cho phép một nhóm truyền giáo người Mỹ và Canada có tên là Hội Truyền giáo Phúc âm Liên hiệp (Christian and Missionary Alliance).[4]  Vào thời điểm chia cắt Việt Nam năm 1954, đất nước có khoảng 60.000 tín đồ Tin Lành với gần 100 Mục sư.[5] Sau khi đất nước bị chia cắt, hầu hết tín đồ Tin Lành ở miền Bắc di cư vào miền Nam Việt Nam. Năm 1958, chính phủ cộng sản ở miền Bắc Việt Nam thành lập HTTLVN-Bắc, với khoảng 1.000 tín đồ và 10 Mục sư còn lại.[6]

Sự cải đạo của người H'Mông sang đạo Tin Lành bắt đầu vào khoảng năm 1989, được khuyến khích bởi một chương trình phát thanh truyền giáo bằng tiếng H'Mông phát sóng từ Philippines.[7] Sự gia tăng ngoài dự đoán của Cơ Đốc giáo trong cộng đồng người H'Mông, từ bắt đầu gần như số không lên đến hơn 70.000 người (trong tổng số hơn một triệu người H'Mông) vào năm 2012, đã làm Đảng Cộng sản Việt Nam lo ngại, vì họ có quan điểm không thiện cảm với tôn giáo này.[8]  Ít nhất cho đến năm 2004, BTGCP vẫn chưa công nhận tín đồ Tin Lành người H'Mông.[9]

ĐCSVN từ lâu đã mô tả sự lan rộng của đạo Tin Lành như một chiến lược của chính phủ Hoa Kỳ nhằm lật đổ chế độ cộng sản.[10]  Vào những năm 1990, BTGCP đã gắn mác bất kỳ ai truyền bá đạo Tin Lành—thậm chí trong một số trường hợp qua HTTLVN-Bắc—ở các tỉnh Tây Bắc như là một mối đe dọa đối với an ninh quốc gia.[11] Chính phủ đã sử dụng nhiều biện pháp khác nhau để ngăn chặn sự phát triển của đạo Tin Lành,[12] bao gồm việc sử dụng “đầu gấu” để quấy rối, đe dọa hoặc đánh đập các lãnh đạo Tin Lành người H'Mông;[13] buộc các buổi họp mặt sinh hoạt của hội thánh phải chấm dứt, đóng cửa các hội thánh tại gia và tịch thu tài sản;[14] và chỉ đạo các quan chức địa phương “khuyến khích trở lại tín ngưỡng truyền thống,”[15] thực chất là cho phép cưỡng ép từ bỏ đức tin. Những ai từ chối từ bỏ đức tin Cơ Đốc mới của mình phải đối mặt với việc bị trục xuất khỏi làng nơi họ ở từ bao nhiêu đời và/hoặc tịch thu đất canh tác, phá hủy nhà cửa và tịch thu giấy tờ tùy thân.

Cuộc đàn áp đang tiếp diễn đã đẩy hàng chục nghìn người H'Mông theo đạo Cơ Đốc, phần lớn là cựu thành viên của HTTLVN-Bắc,[16] phải di cư đến Tây Nguyên, nơi các chính quyền tỉnh từ chối cấp giấy nhận dạng có hiệu lực toàn quốc cho họ, khiến họ thực tế không có quốc tịch.[17] Không có thẻ căn cước quốc gia và sổ hộ khẩu, họ không thể làm việc hợp pháp, đi học hoặc nhận các dịch vụ xã hội tại Việt Nam.[18] Đối mặt với sự đàn áp nghiêm trọng, hàng trăm người H'Mông theo đạo Cơ Đốc đã chạy trốn sang Thái Lan để tìm kiếm sự bảo vệ cho người tị nạn. HTTLVN-Bắc đã im lặng trước các trường hợp đàn áp này.

Kiểm Soát và Bổ Nhiệm Lãnh Đạo Tôn Giáo

Chính phủ thẩm định và phê duyệt các lãnh đạo trung ương và địa phương của HTTLVN-Bắc, những người từng hợp tác với Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (MTTQ), Công an và các quan chức chính phủ. Do số lượng lớn người H'Mông, chiếm 92%, là tín đồ GHTLVN-Bắc,[19]  một số nhà quan sát cho rằng sự kiểm soát của chính phủ đối với HTTLVN-Bắc là cách giám sát và khuất phục các tín đồ Tin Lành người H'Mông. Thành phần lãnh đạo HTTLVN-Bắc có xu hướng là người Kinh. Người đứng đầu tổ chức này luôn là người dân tộc Kinh. Tổng Thư ký của HTTLVN-Bắc, Mục sư Bùi Văn Sản, và Phó Chủ tịch Thứ nhất, Mục sư Nguyễn Hữu Mạc, đều là người dân tộc Kinh và duy trì mối quan hệ chặt chẽ với Bộ Công an. Theo thông tin công khai, Mục sư Bùi Văn Sản đã có các cuộc gặp gỡ thường xuyên với Bộ Công an từ năm 2013. Mục sư Nguyễn Hữu Mạc là thành viên của MTTQ.[20] Chủ tịch thứ hai hiện nay, Mục sư Thào A Pao, là người H'Mông. Tuy nhiên, theo báo cáo từ các Mục sư của HTTLVN-Bắc, ông không có quyền lực thực sự; ông chỉ xuất hiện tại các buổi lễ phong chức cho các Mục sư người H'Mông để thể hiện tính đa dạng. Các lãnh đạo HTTLVN-Bắc biện minh và hợp pháp hóa các vi phạm tự do tôn giáo của chính phủ đối với tín đồ Tin Lành người H'Mông, gồm cả những người là thành viên của HTTLVN-Bắc.

Mặc dù HTTLVN-Bắc cử các nhà truyền giáo đi truyền đạo cho người H'Mông ở miền Bắc Việt Nam và những người đã di cư đến Tây Nguyên, một số nhà truyền giáo người H'Mông cáo buộc rằng HTTLVN-Bắc bỏ rơi họ khi chính phủ phản đối các hoạt động truyền giáo của họ.   

Các lời tường thuật trong tư cách cá nhân của các nhà truyền giáo có mối liên hệ với HTTLVN-Bắc cho thấy được HTTLVN-Bắc cho phép không bảo vệ các nhà truyền giáo trước chính quyền. Nếu các nhà truyền giáo bị bắt giữ hoặc tạm giam, các lời tường thuật này cho rằng HTTLVN-Bắc sẽ phủ nhận việc đã uỷ quyền cho họ hoạt động truyền giáo và sẽ đứng về phía chính phủ.

Hình 2 -- Trung tá Nguyễn Thanh Xuân, Phó Trưởng phòng An ninh tôn giáo, Cục An ninh nội địa, Bộ Công an (thứ tư từ bên trái). Mục sư Bùi Văn Sản, Tổng Thư ký GHTLVN-Bắc và Mục sư Nguyễn Hữu Mạc, đệ nhất Phó Chủ tịch GHTLVN-Bắc (thứ năm và thứ sáu từ bên trái). (Nguồn: trang web của HTTLVN-Bắc)

Sự Đàn Áp của HTTLVN-Bắc và Chính phủ Đối Với Tín Đồ Tin Lành Người H'Mông

Các báo cáo từ các tín đồ Tin Lành người H'Mông đã chạy trốn khỏi Việt Nam thể hiện sự nghi ngờ rằng chính phủ sử dụng danh sách thành viên nộp cho chính quyền khi đăng ký hoạt động tôn giáo để xác định các tín đồ Cơ Đốc. Từ năm 2004 đến năm 2007, tổ chức phi chính phủ Boat People SOS đã hỗ trợ 671 hội thánh tại gia người H'Mông trực thuộc HTTLVN-Bắc đăng ký hoạt động theo Pháp lệnh về Tín ngưỡng,Tôn giáo năm 2004, và Nghị định 22/2005/ND-CP mà đã bị bãi bỏ vào năm 2009. Tuy nhiên, chỉ có một số ít đơn đăng ký được chấp thuận.[21]

Báo cáo từ cộng đồng cho thấy rằng từ năm 2007, chính quyền cấp tỉnh đã sử dụng danh sách thành viên để xác định và buộc các thành viên của các hội thánh tại gia người H'Mông từ bỏ đức tin của họ. Chính quyền đã trục xuất những người kháng cự ra khỏi làng, tịch thu giấy tờ cá nhân, và tịch thu đất đai của họ nhằm tiêu diệt các nhóm Tin Lành độc lập ở các tỉnh phía Bắc.[22] Thực tế này vẫn không thay đổi ngay cả khi Luật tín ngưỡng, tôn giáo năm 2016 có hiệu lực.

Hình 3 -- Gia đình người H'Mông cầu nguyện bên một chiếc lều tạm bợ sau khi họ bị trục xuất khỏi làng  của họ thuộc tỉnh Sơn La vào tháng 5, 2017 (Nguồn: Liên minh Nhân quyền Người H'Mông)

HTTLVN-Bắc không bảo vệ các thành viên bị chính quyền nhắm đến. Vào tháng 5 năm 2011, Bộ Công an đã giải tán một cuộc cầu nguyện ôn hòa với khoảng 7.000 người H'Mông tại huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên, dẫn đến cái chết của 63 người,[23]  nhiều người bị thương, và nhiều người tham gia bị bắt, với hàng trăm tín đồ H'Mông chạy trốn vào rừng hoặc trốn sang Thái Lan.[24]  Mặc dù nhiều người trong số những người bị ảnh hưởng là thành viên của HTTLVN-Bắc, tổ chức này vẫn đứng về phía Bộ Công an. Mục sư Nguyễn Hữu Mạc, lúc đó là người đứng đầu  HTTLVN-Bắc, tuyên bố rằng những người biểu tình theo "Vàng Chứ," mà ông mô tả là một phong trào Tin Lành giả mạo. Tuy nhiên, nhiều người sống sót lại cho biết rằng họ đã đăng ký với HTTLVN-Bắc.[25]

Nếu một vài lãnh đạo của HTTLVN-Bắc lên tiếng, họ sẽ bị nội bộ bịt miệng và bị chính quyền trừng phạt. Năm 2022, một Mục sư người H'Mông thuộc HTTLVN-Bắc đã nêu lên mối quan ngại trên trang Facebook cá nhân về các vi phạm quyền tự do tôn giáo đối với các thành viên người H'Mông tại huyện Kỳ Sơn, tỉnh Nghệ An. Theo lời khai của ông, cấp trên đã ra lệnh cho ông ngừng liên lạc với các thành viên HTTLVN-Bắc bị đàn áp. Lý A Chà, một thành viên HTTLVN-Bắc ở huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La, đã báo cáo về sự đàn áp tôn giáo tại huyện Kỳ Sơn, tỉnh Nghệ An với Báo cáo viên Đặc biệt của Liên Hiệp Quốc về Tự do tôn giáo hoặc niềm tin vào tháng 5 và tháng 6 năm 2022. Sau đó, ông bị chính quyền thẩm vấn và buộc phải thừa nhận đã bịa đặt. Khi ông từ chối từ bỏ đạo Tin Lành, chính quyền đã tịch thu ruộng lúa, trâu và lợn của ông. Sau đó, ông cùng gia đình phải chạy trốn khỏi Việt Nam.[26]

Cưỡng Ép Từ Bỏ Đức Tin

Không có đăng ký hợp pháp, người H'Mông theo đạo Tin Lành ở nhiều tỉnh phía Bắc không thể tiến hành các sinh hoạt tôn giáo nhóm ngay tại nhà riêng và phải đối mặt với sự quấy rối và đe dọa từ chính quyền. Thay vì bảo vệ, HTTLVN-Bắc trục xuất các thành viên người H'Mông bị chính quyền buộc phải từ bỏ đức tin.

Ví dụ, vào tháng 12 năm 2021, bà Lầu Y Tòng ở huyện Kỳ Sơn, tỉnh Nghệ An, đã cải đạo sang đạo Tin Lành và gia nhập HTTLVN-Bắc. Năm 2022, chính quyền địa phương ở tỉnh Nghệ An phát hiện ra việc cải đạo của bà và ra lệnh cho bà từ bỏ đạo Tin Lành. Khi bà từ chối, chính quyền đã ép buộc bà ký đơn ly hôn, từ bỏ quyền công dân và rời khỏi làng mà không được đem theo con cái. Một Mục sư của tổ chức Tin Lành độc lập chưa được công nhận, Hội thánh Truyền giảng Phúc âm (Good News Mission Church), đệ đơn thỉnh cầu BTGCP và MTTQVN can thiệp thay mặt bà Tòng, nhưng không có phản hồi. Sau đó, hai người chị và em của bà cũng gặp phải tình trạng tương tự từ chính quyền huyện Kỳ Sơn. HTTLVN-Bắc đã từ chối hỗ trợ cả 3 người và thông báo cho hai người chị và em bà Tòng rằng họ bị trục xuất khỏi tổ chức. Chính quyền tiếp tục gây áp lực buộc họ từ bỏ đức tin sau khi họ gia nhập Hội Thánh Truyền giảng Phúc âm. Cuối cùng, cả 3 người đã phải rời bỏ Việt Nam.

Báo cáo từ một số người H'Mông theo đạo Tin Lành cho thấy rằng chính quyền đã đe dọa là sẽ phá hủy nhà cửa, tịch thu trang trại, hoặc trục xuất họ khỏi bản làng nếu họ từ chối từ bỏ đức tin. Trong một số trường hợp liên quan đến các thành viên của mình, một số lãnh đạo HTTLVN-Bắc đã lặng lẽ kháng nghị lên chính quyền địa phương, nhưng đã không hành động tiếp theo sau khi chính quyền không phản hồi.[27]  Không có báo cáo nào về sự can thiệp đáng kể hoặc thành công của HTTLVN-Bắc để bảo vệ các thành viên của họ khi họ bị chính quyền ép buộc từ bỏ đức tin Tin Lành.

Sử Dụng Các Tổ Chức Tôn Giáo Do Chính phủ Kiểm Soát Để Kiểm Soát Người Thiểu Số H'Mông

Chính phủ Việt Nam còn sử dụng các đại diện của các tổ chức tôn giáo do chính phủ kiểm soát thuộc các tôn giáo khác để lôi kéo người H'Mông từ bỏ đạo Tin Lành. Theo Mục sư H'Mông Vàng Chí Mình, một người tị nạn từ Việt Nam đã tái định cư tại Hoa Kỳ, chính phủ Việt Nam còn khuyến khích những người theo đạo Tin Lành cải đạo sang Phật giáo hoặc Công giáo. Ví dụ, vào năm 2017, chính phủ đã đưa một nhóm sư thuộc GHPGVN từ Hà Nội đến các tỉnh Điện Biên và Tuyên Quang để làm công tác từ thiện và kêu gọi người H'Mông (cả người theo thuyết vật linh và người theo đạo Tin Lành) cải đạo sang Phật giáo. Trong một trường hợp khác được báo cáo, chính phủ đã gửi một linh mục Công giáo liên kết với Ủy ban Đoàn kết Công giáo Việt Nam đến các tỉnh Lào Cai và Yên Bái để thuyết phục người H'Mông cải đạo sang Công giáo thay vì Tin Lành.

Tiếp Cận Tài Liệu Tôn Giáo

Bất chấp sự hiện diện đông đảo của các tín đồ người H'Mông, HTTLVN-Bắc tuân thủ lệnh cấm của chính quyền về việc hạn chế tiếp cận tài liệu tôn giáo in bằng tiếng H'Mông. Nhà Xuất bản Tôn giáo, một tổ chức do BTGCP quản lý,[28]  đã từ chối nhiều yêu cầu từ cộng đồng Tin Lành người H'Mông để cho phép in ấn Kinh Thánh bằng ngôn ngữ H'Mông hiện đại. Chính phủ chỉ công nhận một thổ ngữ H'Mông cũ, không còn được sử dụng rộng rãi và viết theo bảng chữ cái hiện nay không phổ dụng. Có báo cáo cho biết nhiều người H'Mông đã bị bắt giữ khi mang theo các bản Kinh Thánh in bằng tiếng H'Mông La-tinh hiện đại, vì cơ quan công lực xem đó là "tài liệu bất hợp pháp."

Bài liên quan:

Lầu Y Tòng: 3 chị em H’mông bị bứt khỏi làng vì theo đạo Tin lành

[1] BTGCP, 2021.

[2] Như trên.

[3] BTGCP, 2013.

[4] Barker, M.

[5] Hồ Thanh Tam, 2014.

[6] Như trên.

[7] Jim Lewis, 2019.

[8] Worldwatch Monitor, 2012,

[9] BTGCP, 2013,

[10] Jim Lewis, 2002; Tam T.T, Ngô, 2015.

[11] Jim Lewis, 2019, trích dẫn Reimer, 1995.

[12] Cẩm nang của BTGCP năm 2016; Jim Lewis, 2019.

[13] Công ty Phát triển quốc gia người H'Mông, 2014.

[14] Phúc trình hàng năm của Uỷ hội Tự do tôn giáo quốc tế Hoa Kỳ, 2011.

[15] Như trên.

[16] Tam T.T. Ngô, 2015.

[17] BPSOS, 2021.

[18] Chính quyền Anh quốc (GOV.UK,) tháng 2 năm 2022.

[19] Báo Tin tức, 2021.

[20] Trang web của MTTQ, 2019.

[21] BPSOS, 2006.

[22] Đàn áp người H'Mông theo đạo Cơ Đốc & vụ việc tại Mường Nhé, BPSOS, 2012; ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Lào Cai, 2023.

[23] Tạp chí America (America Magazine), 2011.

[24] Cuộc đàn áp này được chỉ đạo bởi Ô. Tô Lâm, lúc đó là Bộ trưởng Công an, hiện nay là Tổng Bí thư ĐCSVN và Chủ tịch nước. Đàn áp người H'Mông theo đạo Cơ Đốc và vụ việc tại Mường Nhé, BPSOS, 2012; Ban Tuyên giáo tỉnh ủy Lào Cai, 2023.

[25] BBC, 2011.

[26] BPSOS, 2023.

[27] Tin tức của Morning Star News.

[28] BTGCP, 2019.