Đường đến Nhà Trắng của ông ta rắc đầy những lời lăng mạ trơ tráo, quá đủ để gọi là dung tục, vậy mà ông ta chẳng sao hết, thậm chí lại nhờ thế mà thành công. Đó mới là điều đáng ngại: nam tính dung tục của ông ta chẳng những không cản trở mà còn là một lợi thế chính trị. Toàn bộ hiện tượng Trump, cả cá nhân ông ta lẫn những người mà ông ta hướng đến, nhắc chúng ta phải nhớ đến sự dung tục trong thể chế dân chủ. Hay thậm chí sự dung tục của con người – vì khinh khi hạ bệ thiểu số ở địa vị cao hơn và quyền lực hơn luôn là điều hấp dẫn đám đông bên dưới.

Trump có thể thất bại ở một số chính sách, song hết sức thành công trong việc đánh thức nỗi sợ hay kích động nỗi ám ảnh luôn tiềm ẩn trong xã hội Mỹ đối với tất cả những gì bị coi là cộng sản hay thiên cộng. Đảng Dân chủ, New York Times, CNN, BLM, George Clooney, Đại học Harvard, Colin Kaepernick, Hollywood, Borat, con gái của Rudy Giuliani, một số tướng về hưu và chưa về hưu, các thành viên chính phủ bị đuổi việc hay tự bỏ chạy, cả Never Trumpers từ phe bảo thủ, và tất nhiên con virus Tàu…, tất cả đều là hiểm họa cánh tả và cộng sản cho nước Mỹ.

Với tất cả lo ngại, tôi vẫn tin rằng có thể mất trọn một thập niên hay hơn nữa và phải trả những cái giá rất đắt, cuối cùng cộng đồng dân chủ thế giới sẽ vượt qua giai đoạn thử thách khắc nghiệt này để tự đổi mới; song Donald Trump không phải là giải pháp mà là vấn nạn ở tầng cao nhất, và hy vọng vào ông ta không khác gì gửi gắm tương lai vào con bệnh thay vì vào một nền y học tiến bộ.

Ông Trịnh-gì-nhỉ có thể lấy cảm hứng hậu duệ, rủ tất cả các quan Trịnh đang trốn nã ở nước ngoài (Đàng Ngoài) lập chính phủ lưu vong chống các quan Nguyễn đang ngồi lên pháp luật ở trong nước (Đàng Trong). Song cá nhân tôi tin rằng show Trịnh-Nguyễn đang diễn này chỉ đủ bi hài nhí nhố cho một vụ chém gió (chém cũng là một động từ đặc trưng) không đáng một ghi chú của lịch sử. Lịch sử đã dành một chương lớn cho nhà Tây Sơn, những lãnh tụ của dân, đứng ra dẹp cả Nguyễn lẫn Trịnh.